Εικ. 1: Φωτογραφίες από την έρευνα στο πεδίο.
Ο Άγιος Ευστράτιος είναι νησί του ΒΑ Αιγαίου που χαρακτηρίζεται από μοναδική φυσική ομορφιά και ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον λόγω της γωγραφικής του θέσης στο κέντρο του Αιγαίου. Εξαιτίας της φυσικότητας των οικοτόπων που φιλοξενεί, ολόκληρο το νησί μαζί με την παράκτια θαλάσσια ζώνη (12% της συνολικής έκτασης), έχει ενταχθεί ως ‘Τόπος Κοινοτικής Σημασίας’ (Site of Community Interest) στο ελληνικό δίκτυο ‘Φύση (Natura) 2000’ (κωδικός GR4110002). Ωστόσο, ελάχιστες έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα στην περιοχή και κυρίως στο θαλάσσιο της τμήμα. Έτσι, το καλοκαίρι του 2008 ξεκίνησε μία προσπάθεια για την καταγραφή της θαλάσσιας βιοποικιλότητας (δηλαδή του πλούτου των διαφορετικών ειδών και οικοσυστημάτων) του νησιού. Η μελέτη πραγματοποιείται στο πλαίσιο της Διπλωματικής Εργασίας της φοιτήτριας Έλενας Ακριτοπούλου και με τη βοήθεια του Ωκεανογράφου–Περιβαλλοντολόγου Βασίλη Γεροβασιλείου, υπό την επίβλεψη του Αναπληρωτή Καθηγητή θαλάσσιας βιολογίας Δρόσου Κουτσούμπα από το Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Το συγκεκριμένο πανεπιστημιακό τμήμα έχει έδρα στη γειτονική Μυτιλήνη της Λέσβου και τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιείται έντονα στην ευρύτερη περιοχή του ΒΑ Αιγαίου και όχι μόνο, σε θέματα εκτίμησης της οικολογικής κατάστασης, ολοκληρωμένης μελέτης και διαχείρισης της παράκτιας ζώνης και του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Εικ. 2: Τα λιβάδια Ποσειδώνιας (Posidonia oceanica), γνωστά και ως φυκιάδες, είναι τα ‘δάση’ των Μεσογειακών θαλασσών και προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία (τύπος οικοτόπου NATURA: 1120) λόγω της τεράστιας οικολογικής τους σημασίας. Στα θαλάσσια λιβάδια βρίσκει καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής ένας μεγάλος αριθμός θαλάσσιων οργανισμών. Επιπλέον συμβάλουν στην προστασία των ακτών από τη διάβρωση καθώς λειτουργούν σαν ‘φυσικοί κυματοθραύστες’.
Εικ. 3: Τα θαλάσσια σπήλαια, πέρα από καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής για την απειλούμενη Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus), φιλοξενούν ιδιαίτερα πλούσια βιοποικιλότητα. Πρόκειται για έναν από τους λιγότερο μελετημένους τύπους οικοσυστημάτων των ελληνικών θαλασσών και προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία (Κωδικός Οικοτόπου NATURA: 8330).
Η καταγραφή της βιοποικιλότητας και η εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης αποτελεί θεμελιώδες πρωταρχικό βήμα για το σωστό σχεδιασμό της ορθολογικής διαχείρισης και βιώσιμης ανάπτυξης μιας περιοχής. Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μελέτης πραγματοποιείται έρευνα στο πεδίο με τη συλλογή δειγμάτων και λήψη υποβρύχιων φωτογραφιών με τη βοήθεια αυτόνομης κατάδυσης (SCUBA diving) και υποθαλάσσιες περιηγήσεις με μάσκα και αναπνευστήρα (snorkeling). Επίσης, με την πολύτιμη συνεργασία κατοίκων (επαγγελματιών και ερασιτεχνών αλιέων) του νησιού συγκεντρώνονται πληροφορίες σχετικά με τον πλούτο ειδών και ενδιαιτημάτων (π.χ. φυκιάδες – ‘λιβάδια Ποσειδώνιας’, ύφαλοι και σπήλαια). Σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη βιοποικιλότητα της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής και από μεγαλύτερα βάθη μας παρέχουν επίσης τα απορριπτόμενα παραλιεύματα (π.χ. ψάρια, αχινοί, γοργονίες και σχηματισμοί ασβεστολιθικών ροδοφυκών - ‘τραγάνες’) από τα δίχτυα των ψαράδων της περιοχής.
Εικ. 4: Οι ύφαλοι που καλύπτονται από φωτόφιλα φύκη (φαιοφύκη Cystoseira spp. και Padina pavonica και ροδοφύκη Amphiroa sp. στις φωτογραφίες) φιλοξενούν πλούσια βιοποικιλότητα και προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή νομοθεσία (Κωδικός Οικοτόπου NATURA: 1170).
Από την ανασκόπηση προηγούμενων ερευνών, σε συνδυασμό με τα πρώτα αποτελέσματα της μελέτης προκύπτει ότι ο Άγιος Ευστράτιος φιλοξενεί πλούσια θαλάσσια χλωρίδα και πανίδα και μοναδικά οικοσυστήματα (π.χ. σπήλαια). Πέρα όμως από την επιστημονική πλευρά, ο βυθός του νησιού παρουσιάζει μεγάλο καταδυτικό ενδιαφέρον (π.χ. διαύγεια νερού, θαλάσσια ζωή, γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά). Έτσι, δίνεται η δυνατότητα για την ανάπτυξη νέων μορφών ‘οικο-τουρισμού’ (π.χ. θαλάσσιος αλιευτικός και καταδυτικός τουρισμός), που μπορούν να αναδείξουν την περιοχή και να επιφέρουν σημαντικά έσοδα. Όπως αναγνωρίζεται διεθνώς, ένα τέτοιο εγχείρημα θα πρέπει να γίνει στο πλαίσιο της ‘Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης’, δηλαδή ανάπτυξη με σεβασμό στις φυσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των παράκτιων περιοχών αλλά και εξασφάλιση όλων των προϋποθέσεων για οικονομική και κοινωνική ευημερία. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί ο σωστός σχεδιασμός με βασικό άξονα τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων προστασίας και τη συμβολή των επιστημόνων (π.χ. πανεπιστημιακούς ερευνητικούς φορείς) σε συνεργασία με την τοπική κοινωνία.
Εικ. 5: Χαρακτηριστικά είδη σπόγγων που συναντώνται στους υφάλους και στα θαλάσσια σπήλαια των ελληνικών θαλασσών (διακρίνονται το σκιόφιλο πορτοκαλί σφουγγάρι Agelas oroides και κόκκινο σφουγγάρι Crambe crambe).
Εικ. 6: Το σφουγγάρι Axinella cannabina έχει μακρόστενο σχήμα και χρώμα κιτρινωπό – πορτοκαλί. Στην επιφάνειά του παρατηρείται ως επιβιώτης, το ζωανθάριο (Κνιδόζωο) Parazoanthus axinellae που συμβιώνει με το σφουγγάρι χωρίς να αποτελεί παράσιτο. To σφουγγάρι Axinella cannabina προστατεύεται με βάση την Ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Εικ. 7: Ο «Κολιτσιάνος» ή «Κολυφάς» (Anemonia viridis) είναι είδος ανεμώνης (Ανθόζωο) που διαθέτει έως 200 κεραίες. Η ανεμώνη αυτή αναπτύσσεται προσκολλημένη σε βράχους, εκτεθειμένους στο φως, σε ρηχά προφυλαγμένα νερά. Το χρώμα της οφείλεται ως ένα βαθμό στην παρουσία συμβιωτικών ζωοξανθέλλων. Στη φωτογραφία διακρίνεται επίσης το αλλόχθονο χλωροφύκος ‘βιολογικός εισβολέας’ Caulerpa racemosa.
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τους κατοίκους του νησιού, τον σύλλογο τον απανταχού αγιοευστρατητών, την Κοινότητα και τις Λιμενικές Αρχές για τη βοήθεια και την πολύτιμη υποστήριξη.
Ε. Ακριτοπούλου, Β. Γεροβασιλείου & Δ. Κουτσούμπας
